Lutownica to ręczne narzędzie służące do lutowania, tj. trwałego łączenia dwóch metalowych przedmiotów za pomocą innego metalu (spoiwa), który charakteryzuje się niższą temperaturą topnienia niż łączone elementy. Lutowanie jest podstawową metodą montażu elementów elektronicznych na płytkach drukowanych.
Wybór lutownicy do warsztatu elektronicznego jest niezwykle istotnym krokiem podczas organizacji tego miejsca. Wielu początkujących elektroników może zastanawiać się nad tym, jaka lutownica sprawdzi się w ich przypadku, a co za tym idzie – jaką lutownicę kupić. Na rynku dostępnych jest wiele rozwiązań, a to, czy wystarczy nam zwykła lutownica oporowa lub transformatorowa, czy też potrzebować będziemy czegoś bardziej zaawansowanego np. stacji lutowniczej, zależy od naszych dokładnych potrzeb.
Jeśli jesteś amatorem i dopiero zaczynasz przygodę z lutowaniem, koniecznie sprawdź poniższe wskazówki.
W pierwszej kolejności musimy wybrać pomiędzy lutownicą oporową (często opisywaną jako lutownica grzałkowa) a transformatorową. Istnieją także lutownice na gorące powietrze, tzw. hot air, jednakże są one dedykowane zaawansowanym użytkowników i służą głównie do lutowania elementów do montażu powierzchniowego (SMD), szczególnie dużych układów scalonych z wyprowadzeniami od spodu elementu (np. BGA, QFN).
Należy pamiętać o tym, że lutownice transformatorowe nagrzewają się szybciej niż oporowe, ale jeżeli potrzebujemy precyzyjniejszego sprzętu, powinniśmy sięgnąć po te drugie. Dostępne są one ze znacznie mniejszymi grotami, które idealnie nadają się do lutowania drobnych elementów – stąd jedna z nazw tych narzędzi: lutownica igłowa.
Istnieje szereg istotnych parametrów lutownicy do elektroniki, na które należy zwrócić uwagę podczas wyboru tego narzędzia – moc, zakres temperatur, wielkość grotu. Ich odpowiednie dobranie zależy od tego, do czego chcemy stosować lutownicę, dlatego zanim dokonamy wyboru, powinniśmy odpowiedzieć sobie na pytanie, co będziemy nią lutować.
Z tego artykułu dowiesz się:
Wybór lutownicy a jej zastosowanie
Wybierając lutownicę do elektroniki, musimy wiedzieć, jakie będzie jej przeznaczenie. Innej lutownicy będziemy potrzebować do lutowania kabli, a innej do elementów SMD.
Jeżeli lutownica, której poszukujemy, ma posłużyć nam do lutowania przewodów, szczególnie takich o większym przekroju, najlepiej wybrać wówczas narzędzie o dużej mocy (powyżej 100 W) i o dużym grocie. Świetnie sprawdzą się tutaj lutownice transformatorowe i oporowe.
Do lutowania większych elementów elektronicznych, szczególnie tych służących do montażu przewlekanego (tzn. „z nóżkami”), możemy wybrać lutownicę transformatorową lub lutownicę grzałkową. Jeśli wybierzemy narzędzie transformatorowe, będzie nam do niego potrzebny odpowiedni grot.
Do lutowania małych elementów elektronicznych, szczególnie SMD, konieczne będzie zaopatrzenie się w lutownicę oporową o precyzyjnym grocie.
Moc i zakres temperatur
Lutownica potrzebuje odpowiedniej mocy, by rozgrzać obrabiane elementy do określonej temperatury topnienia spoiwa. Cyna, wykorzystywana w elektronice jako spoiwo, topi się w temperaturze od ok. 180°C do 230°C – w zależności od dodatków stopowych. Niższe temperatury zarezerwowane są dla stopów zawierających ołów, od których obecnie się odchodzi (zgodnie z dyrektywą RoHS, od 1 lipca 2006 roku poza określonymi wyjątkami ołów nie może znajdować się w stopach lutowniczych). Spoiwo bezołowiowe topi się w zakresie temperatur od ok. 210°C do 230°C. Oznacza to, że nasza lutownica musi rozgrzewać łączony element co najmniej do tej temperatury.
Podczas lutowania grot lutownicy musi mieć temperaturę sporo wyższą niż temperatura topnienia spoiwa, aby szybko nagrzewać obrabiany element Typowa temperatura grotu podczas pracy mieści się w zakresie od 260°C do 350°C i jest uzależniona od wielkości grotu i pojemności cieplnej lutowanych elementów.
Nie wszystkie lutownice posiadają termostat – dobrze jest zwrócić uwagę na to, czy kupowane przez nas narzędzie ma możliwość stabilizacji temperatury grotu. Jest to niezwykle istotne szczególnie przy lutowaniu delikatnych elementów elektronicznych, których przegrzanie może spowodować ich uszkodzenie.
W przypadku lutowania lub cynowania (tzw. bielenia) grubych kabli będziemy potrzebować dużej mocy, aby szybko nagrzać dużą objętość metalu w przewodzie. Do tego celu nadadzą się lutownice grzałkowe o mocy powyżej 100 W oraz lutownice transformatorowe. Do lutowania elementów elektronicznych będziemy zaś potrzebować precyzyjnej lutownicy oporowej o mocy od 30 W do 90 W. Musi ona posiadać precyzyjna regulację temperatury, aby nie uszkodzić lutowanych elementów.
Lutownice o większej mocy szybciej się nagrzewają i stabilniej utrzymują zadaną temperaturę. Jeśli kupowane przez nas urządzenie ma dobry system kontroli temperatury, lepiej wybrać model o wyższej mocy, gdyż istotnie poprawi to komfort pracy z tym narzędziem.
Rodzaj i kształt grota
Grot – gorący element na końcu lutownicy – to część naszego narzędzia, która odpowiedzialna jest za przekazywanie energii termicznej do lutowanego elementu. Jako najciężej pracująca część lutownicy narażony jest na najszybsze zniszczenie. Kupując lutownicę, upewnijmy się, że pasujące do niej groty są łatwe w zakupie i wymianie. Dzięki temu w przypadku uszkodzenia się tego elementu możliwa będzie jego bezproblemowa wymiana.
Groty lutownicze są dostępne w różnych rozmiarach i kształtach. Najpopularniejsze z nich to groty typu wkrętak, minifala, kopytko i stożek. Pamiętajmy, aby wybierając grot lutownicy, oprócz jego kształtu zwrócić także uwagę, na kompatybilność z użytkowaną stacją lutowniczą.
Rozmiar grotu powinien być dobrany do lutowanego elementu – im jest on większy, tym większy powinien być grot, by efektywniej przekazywać ciepło. Kształt grota z kolei ma wpływ na rozprowadzanie spoiwa na lutowanej powierzchni. Najbardziej uniwersalna i polecana początkującym jest minifala.
Ergonomia
Wybierając lutownicę, powinniśmy zwrócić także uwagę na kształt rączki. Wygodna lutownica zapewni nam większy komfort pracy, dlatego dobrze jest zaopatrzyć się w urządzenie np. z silikonowymi nakładkami na rączkę. Jeśli preferujemy chwyt pistoletowy, charakterystyczny dla lutownic transformatorowych, ale potrzebujemy lutownicy oporowej z precyzyjnym grotem, także takie wersje są dostępne, np. model JBC TOOLS 55N.
Akcesoria
Bardzo często wraz z lutownicą w zestawie otrzymujemy akcesoria pomocnicze. O ile nie powinno to decydować o wyborze samego urządzenia, dobrze jest upewnić się, iż w kupowanym zestawie znajduje się stabilna podstawka, na której możemy umieścić lutownicę, oraz czyścik do grotu – z metalowymi wiórkami lub gąbką. Elementy te można kupić także osobno.
Lutownice bezprzewodowe
Coraz częściej można się spotkać z lutownicami bezprzewodowymi. Jeszcze do niedawna sektor ten był zdominowany przez lutownice gazowe, ale obecnie na rynku pojawia się coraz więcej tego rodzaju urządzeń elektrycznych, zasilanych z baterii
Lutownice bezprzewodowe są idealnym rozwiązaniem, jeżeli potrzebujemy pracować w warunkach „polowych”, w których nie mamy dostępu do gniazdka elektrycznego. Taką lutownicę dobrze jest mieć ze sobą nawet pod namiotem, na kempingu czy w skrzynce z podstawowymi narzędziami w samochodzie.
Sama lutownica to nie wszystko!
Gdy kupujemy naszą pierwszą lutownicę, powinniśmy wyposażyć się także w szereg podstawowych akcesoriów i materiałów, jakie potrzebne będą nam do lutowania czy konserwacji naszego nowego narzędzia.
W pierwszej kolejności potrzebujemy lutowia i topnika. Spoiwo lutownicze dostępne jest najczęściej w postaci drutu o różnej średnicy. Dobieramy ją do wielkości lutowanych elementów - do lutowania drobnych elementów SMD idealnie nada się drut o średnicy 0,25 mm lub 0,3 mm. Do cynowania końcówek grubych przewodów warto z kolei wybrać drut 3 mm lub 4 mm.
Jeśli chodzi o spoiwa lutownicze, należy stosować spoiwo bezołowiowe. Ma ono wyższą temperaturę topnienia oraz gorzej zwilża grot i lutowane elementy niż stosowane do niedawna spoiwa ołowiowe, ale nie jest szkodliwe dla zdrowia i środowisko, jak stopy z ołowiem. Pamiętajmy jednak, aby mimo wszystko pracować w dobrze wentylowanym pomieszczeniu i stosować np. specjalny pochłaniacz oparów.
Topnik ułatwia topienie się spoiwa lutowniczego i przeciwdziała jego utlenianiu. Najpopularniejszym topnikiem w zastosowaniach amatorskich pozostaje nadal kalafonia. Jest ona dostępna w wielu formach – pasty, roztworu czy klasycznej, stałej postaci. Dodatkowo istnieją inne topniki, dostępne w postaci past, pisaków, żelu itp. Warto też decydować się na topniki typu „No Clean”, czyli niepowodujące korozji płytek – niewymagający mycia PCB po skończonym lutowaniu. Jeśli już zakupimy topnik wymagający mycia, koniecznie sprawdźmy w jego opisie, czy zmywa się on wodą czy potrzebne są inne środki, takie jak alkohol izopropylowy.
Jeśli chodzi o artykuły chemiczne do lutowania, oprócz topnika i środków do czyszczenia PCB z jego pozostałości przydać może się także preparat do regeneracji grotów. Pozwala on przywrócić świeżość nawet bardzo zniszczonym i zużytym grotom. Nie powinno się stosować go regularnie, gdyż nie jest w stanie zastąpić dbania o grot – regularnego czyszczenia metalową gąbką i nieprzegrzewania go niepotrzebnie.
Poza powyższymi akcesoriami do lutowania przyda nam się na pewno odsysacz do cyny, który pozwala usunąć nadmiar roztopionego spoiwa, a także pęseta lub chwytak podciśnieniowy do układów scalonych, które pomogą nam złapać gorące elementy elektroniczne podczas lutowania.